NEFT-QAZ HÜQUQU

Azərbaycanda neft-qaz hüququ

Neft və qaz sənayesi-məlumat 

Azərbaycanda neft sənayesi həm daxili qanunvericiliklə, həm də beynəlxalq müqavilələrlə tənzimlənir.
Daxili qanunvericilik beynəlxalq müqavilələrlə icazə verilən dərəcədə tətbiq olunur. Başqa sözlə, Azərbaycan hökuməti adından imzalanmış Beynəlxalq müqavilələr və sazişlər yerli qanunlar üzərində üstünlük təşkil edir.

Azərbaycan neft sənayesinin yarandığı yerlərdən biridir. Tarixi sənədlərə görə, neft eramızın 3-cü əsrində alınıb. Azərbaycanın tarixi boyu, xüsusən də Abşeron yarımadası neftə görə atəş zonaları ilə məşhur olmuşdur.s

Sovet dövründə Bakının neft ehtiyatları mühüm rol oynamağa davam edirdi. İkinci Dünya müharibəsi illərində Bakıda SSRİ-nin ümumi neft hasilatının 70 faizindən çoxu hasil edilibs

Müstəqillikdən sonra Azərbaycan Respublikasında neft hasilatı azalıb. Lakin onun zəngin resursları Azərbaycanın neft sənayesinə sərmayə qoymaq üçün xarici investorları cəlb edib. Neft sənayesinə xarici investisiyaların cəlb edilməsindən başlayaraq, neft yataqlarında kütləvi hasilat 1994-cü ildə Azəri-Çıraq-Günəşli (AÇG) yatağı üçün məhsul Bölgüsü Sazişi (CPP) çərçivəsində başlamış, o vaxtdan bəri 30-dan çox CPP imzalanmışdır.

1994-cü ildə Azərbaycanda neft hasilatı cəmi 9,5 milyon ton olub, 2010-cu ildə isə rekord həddə-50,8 milyon tona çatıb. Son illərdə istehsal 38 və 2017-ci illərdə 2018 milyon tona düşdü.

1994-cü ildə Azərbaycanda qaz hasilatı təxminən 6,4 milyon kub ton, "Şahdəniz-1", "Şahdəniz-2" və "ümid" və "Abşeron" qaz yataqlarının kəşfi kimi layihələrdən sonra qaz hasilatı 26,3-ci ildə 2010 milyon kub ton, 28,6-ci ildə 2017 milyon ton və 30,5-ci ildə 2018 milyon tona yüksəldi.. Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Cənub Qaz Dəhlizi, TAP, TANAP Azərbaycan qazının xarici bazarlara nəqli və ixracı üzrə əsas beynəlxalq layihələr sırasındadır.

2000-ci ildə Bakı-Tbilisi - Ceyhan ev sahibi hökuməti ilə, 2002-ci ildə isə Cənub Qaz Dəhlizinin (HGA) ev sahibi hökuməti ilə Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasında təbii qazın alınması, daşınması və çatdırılması şərtlərini tənzimləyən saziş əldə edilib.

Azərbaycanda neft-qaz sənayesinin hüquqi tənzimlənməsi

Azərbaycanda neft sənayesi həm daxili qanunvericiliklə, həm də beynəlxalq müqavilələrlə tənzimlənir.

Daxili qanunvericilik beynəlxalq müqavilələrlə icazə verilən dərəcədə tətbiq olunur. Başqa sözlə, Azərbaycan hökuməti adından imzalanmış Beynəlxalq müqavilələr və sazişlər yerli qanunlar üzərində üstünlük təşkil edir.

Azərbaycan Konstitusiyasına əsasən, təbii sərvətlər fiziki və Hüquqi şəxslərin hüquq və mənafelərinə xələl gətirmədən Azərbaycan Respublikasına məxsusdur.bu sahə ilə bağlı əsas yerli qanunvericilik aktları, yəni "yeraltı torpaqlar haqqında qanun", "enerji haqqında qanun" və "enerji resurslarından istifadə haqqında qanun".

Konstitusiya prinsipinə əsaslanan yeraltı torpaq Qanunu, maraqlı tərəflərin hüquqları və qanuni maraqları nəzərə alınmaqla, hökumətin yeraltı mülkiyyətini təmin edir.

Yeraltı yer yer qabığının torpaq səthinin altında, su anbarlarının dibində yerləşən, dərinliyə qədər uzanan və qayalardan, mineral xammaldan, enerji daşıyıcılarından (neft, qaz və s.), təbii və süni boşluqlardan, geoloji və texnogen hissələrdən ibarət hissəsi kimi müəyyən edilir.

Yeraltı lisenziyalaşdırma, ilk növbədə geoloji kəşfiyyat, neft və qaz anbarlarında hasilat və hasilat, neft və qaz məhsullarının boru kəmərləri ilə emalı və daşınması üçün tətbiq olunan neft və qaz icazəsini tənzimləyir. Yeraltı sərvətlərdən istifadə üçün icazələr (təbii ehtiyatların çıxarılması) 25 ilədək müddətə və bu cür istifadə geoloji kəşfiyyatı əhatə edərsə 30 il müddətinə verilir.

Bu əməliyyatlar milli təhlükəsizliyə, insanların həyatına və sağlamlığına və ətraf mühitə təhlükə yarada bilərsə, neft və qaz yataqlarında əməliyyatlar da daxil olmaqla yeraltı əməliyyatlar məhdudlaşdırıla və ya qadağan edilə bilər.

Neft və qaz hasilatı və emalı da daxil olmaqla yeraltı istifadə hüquqları müsabiqə, hərrac və birbaşa danışıqlar yolu ilə verilir. Digər qaydalar, xüsusən də Prezident tərəfindən təsdiq edilmiş, yeraltı istifadə, auksionlar, yeraltı ödənişlər, ekspert rəylərinin verilməsi və bir sıra digər prosedur və texniki məsələlərlə bağlı bir sıra qaydaları müəyyənləşdirir.

2009-cu ildə parlament ixrac yönümlü neft və qaz əməliyyatları ilə bağlı xüsusi iqtisadi rejimin tətbiqi haqqında qanun qəbul etdi. İlkin 15 il müddətinə uyğunlaşdırılan qanun Azərbaycan ərazilərindən kənarda ixrac yönümlü neft-qaz əməliyyatları üçün konkret qaydalar nəzərdə tutur. İxrac yönümlü neft-qaz əməliyyatı Azərbaycan ərazisindən və Xəzər dənizinin ərazi sularından kənarda neft-qaz əməliyyatları, habelə bu əməliyyatlarla bağlı işlərin, xidmətlərin göstərilməsi və malların Azərbaycanda çatdırılması kimi müəyyən edilir. Bu Qanunun məhsul bölgüsü müqavilələri ilə tənzimlənən heç bir neft və qaz yatağına və əməliyyatlara şamil edilmədiyi açıq şəkildə qeyd olunur. Qanun vergi, gömrük, valyuta tənzimlənməsi, əmək ehtiyatları və bu kimi məsələlərin sənədləşdirilməsinin xüsusi rejimlərini təmin edir, məsələn, bu qanuna tabe olan podratçılar və subpodratçılar 5% gəlir vergisi ödəyirlər, gömrük rüsumları və idxal ƏDV müvafiq orqanlardan sertifikat almaqdan azaddırlar.

Azərbaycanda məhsul bölgüsü haqqında sazişlər

Daxili hüquqi aktlarla yanaşı, xarici neft şirkətlərinin əksəriyyəti Azərbaycanda məhsul bölgüsü haqqında sazişlər adlanan xüsusi beynəlxalq müqavilələrə uyğun fəaliyyət göstərir.

Orijinal SRP-lər 1994-cü ildə imzalanmışdır, bundan sonra quruda və dənizdə bir neçə neft yatağı ilə bağlı bir çox digər SRP-lər qəbul edilmişdir.

14 sentyabr 2017-ci il tarixində "Azəri-Çıraq-Günəşli"məhsul bölgüsü haqqında dəyişdirilmiş və yenilənmiş Saziş imzalanmışdır. Sazişin qüvvədə olma müddəti 2050-ci ilə qədər uzadılıb, operator BP olub, SOCAR-ın (Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti) layihədə payı 11% - dən 25% - ə çatdırılıb. Bu dəyişiklik nəticəsində Azərbaycanın gəlirli istehsalda birbaşa iştirakı 75% təşkil edib.

SRP-nin hüquqi tənzimlənməsi və vergi rejimi yerli qanunlardan fərqlidir. SRP-lər Konstitusiya və ya referendumda qəbul edilmiş hər hansı digər akt istisna olmaqla, bir-birinə zidd olan digər yerli qanunlardan üstündür. Azərbaycan Respublikası SOCAR-ın CPP üzrə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə zəmanət verir. SRP, əlavə dəyər vergisindən azad olarkən daha aşağı gəlir vergisi dərəcələrini təmin edir və sadələşdirilmiş hesabat və mühasibat prosedurlarını təmin edir. Əksər CRP-lərə əsasən podratçılar mədən vergisindən azaddırlar. Vergi Məcəlləsinin ümumi müddəası xam neft hasilatına tətbiq olunan 26 faiz dərəcəsini və təbii qaz hasilatı üçün 20 faiz dərəcəsini müəyyənləşdirir.

Azərbaycan əsasən hasilat seqmentinə investisiyaları qəbul edib, orta və aşağı seqmentin böyük hissəsi isə SOCAR (Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti) vasitəsilə dövlətin nəzarəti altındadır. Bu sektora xarici investisiyaların böyük həcmini nəzərə alaraq, Azərbaycan bir neçə beynəlxalq müqavilələrə, o cümlədən UNCITRAL-ın xarici arbitraj qərarlarının tanınması və icrası haqqında Konvensiyasına, dövlətlər və digər dövlətlərin vətəndaşları arasında İnvestisiya Mübahisələrinin həlli haqqında Konvensiyaya, bu investisiyaların təmin edilməsi üçün enerji Xartiyasına dair müqaviləyə qoşulub. Azərbaycan ikitərəfli investisiya müqavilələri, həmçinin ikiqat vergitutmanın qarşısının alınması haqqında müqavilələr bağlamışdır.

Bundan başqa, 2004-cü ildə Azərbaycan neft çirklənməsinə hazırlıq, ona cavab və əməkdaşlıq haqqında Beynəlxalq Konvensiyanı (OPRC), neft çirkliliyinə görə mülki məsuliyyətə dair beynəlxalq Konvensiyanı (CLC Konvensiyası) və ona 1976-cı il protokolunu, CLC Konvensiyasını uzadan 1992-ci il Protokolunu ratifikasiya edib.   

Azərbaycanın neft-qaz sənayesindəki hüquqi və məsləhət xidmətlərimizə aşağıdakılar daxildir:

• SRP, ev sahibi ölkə hökuməti (HGA) müqavilələri, birgə əməliyyat müqavilələri, mühəndislik satınalma və tikinti müqavilələri, qazma müqavilələri və podratçılar və subpodratçılarla xidmət müqavilələri daxil olmaqla geniş miqyaslı layihələrə dair məsləhətlər;
• Azərbaycanda, o cümlədən neft-qaz sənayesində SRP çərçivəsində vergi və gömrük məsləhətləri;
• Neft və qaz sənayesi və CPP tətbiqi ilə əlaqəli məşğulluq və immiqrasiya məsləhətləri;
• PSA və HGA podratçılarının və subpodratçılarının Dövlət Miqrasiya xidmətlərindən iş icazələrinin alınmasında maraqlarının təmsil olunması, operator şirkətinin və SOCAR-ın təsdiqlərini əhatə edən təsdiqlərin əlaqələndirilməsi;
• Neft və qaz podratçıları və subpodratçıları ilə böyük müqavilə danışıqlarında məsləhət və müştəri maraqlarının təmsil olunması;
• PSA və HGA subpodratçılarına vergi, gömrük, ticarət, uyğunluq və tənzimləmə məsələlərinin bütün aspektləri barədə məsləhət vermək;
• Neft və qaz sənayesindəki podratçılara və subpodratçılara, o cümlədən CPP-nin tətbiq olunduğu yerlərə mühasibat xidmətləri və əmək haqqı;
• SRP rejiminə uyğun olaraq müavinət almaq üçün yerli hüquqi şəxsin qeydiyyatı;
• Neft və qaz aktivlərinin alınması və Sərəncamına dair məsləhətlər;
• Dəniz əməliyyatlarının strukturlaşdırılması ilə bağlı SRP çərçivəsində xidmət təminatçılarına məsləhət vermək;
• Azərbaycanın neft-qaz sənayesində çalışan xarici podratçılar və subpodratçılar üçün vergi planlaşdırması və vergitutmanın optimallaşdırılması üzrə məsləhətlər, xüsusən də müvafiq məhsul bölgüsü sazişlərinin tətbiq olunduğu yerlərdə;
• Neft və qaz sənayesi ilə əlaqəli lazımi lisenziyaların və icazələrin alınması;
• Neft və qazın hasilatı, emalı və daşınmasına tətbiq olunan yerli ekoloji qaydalara dair məsləhət;
• Müvafiq SRP protokollarına uyğun olaraq vergi orqanlarından 0% ƏDV sertifikatının alınması.

Ətraflı məlumat, bu sənayedəki təcrübəmiz, suallar və ya xidmət sorğuları üçün Bizimlə əlaqə saxlayın.